U danu kada pravoslavni vernici proslavljaju Božić, na portalu prištinske Kohe osvanuo je tekst u kojem se navodi da je crkva Bogorodice Ljeviške navodno podignuta na „temeljima paganskog dardanskog svetilišta“, a ne u srpsko ili vizantijsko vreme. „Pogrešno predstavljanje istorije“ – reagovao je manastir Visoki Dečani, navodeći da ne postoje konkretni pisani dokazi „o bilo kakvim dardanskim etničkim crkvama“. Preciziraju da je kasnoistočnorimska, vizantijska crkva podignuta u čast Bogorodice Milostive u 11. veku, a da je potom u 14. veku rekonstruisana od strane kralja Stefana Milutina.
Prištinska Koha objavila je danas tekst naslovljen „Crkva Svete Petke u Prizrenu, univerzalna kulturna baština Kosova“ autora Agona Rezje (Agon Rrezja) za kojeg se navodi da je srednjovekovni istraživač, doktorant na Univerzitetu u Zagrebu.
Ovaj autor tvrdi da crkva nije podignuta u srpsko ili vizantijsko vreme, već je povezuje sa Dardancima.
„Bila je starija, pa se u proučavanju njenih temelja na osnovu arheoloških nalaza ispostavlja da je ova crkva podignuta na temeljima paganskog dardanskog svetilišta“, navodi se u tekstu Kohe.
Autor kreće od apostola Pavla i širenja hrišćanstva, kao i „prihvatanje religije od strane Dardanaca“, te izgradnje crkava koju povezuje sa Prizrenom.
Tvrdi da se Prizren kao episkopski centar pominje posle dugih oslobodilačkih ratova vizantijskog cara Vasilija II protiv Samuila, cara Bugara, kojeg je pobedio 1014. godine.
Potom je, piše dalje Rezja, oslobodio sve ponovo uspostavljene episkopije sa središtem u Ohridskoj pravoslavno-vizantijskoj arhiepiskopiji, a koja se, kako navodi, nazivala i prizrenska episkopija.
U tekstu se govori upravo o crkvi Bogorodice Ljeviške, uz navode da je reč o sedištu episkopije koja je „razvijala versku delatnost“ od 5. do 13. veka – „kada je Kosovo konačno osvojio Stefan Milutin ll“.
„A pošto je uništena u vizantijsko-srpskim ratovima, obnovili su je 1307. godine arhitekte Nikola i Astrapa, koji potiču iz Epirske despotovine, dok je crkva posvećena Svetoj Mariji (Bogorodici Ljeviškoj) kako bi stvorila novi srpski identitet, ali je kolektivno sećanje meštana ostalo na starom nazivu, Sveta Petka“, tvrdi dalje Rezja.
Autor potom konstatuje da se vrši „politička i kulturna instrumentalizacija crkava na Kosovu“.
On pominje martovski pogrom 2004. godine, odnosno „paljenje crkava“, ali uz konstataciju da su crkve na Kosovu „u srpskim i međunarodnim akademskim krugovima, nažalost, opisane kao srpske“.
„I ova crkva je uvrštena na posebnu listu srpskih srednjovekovnih spomenika pod zaštitom UNESCO-a“, podseća takođe Rezja.
V. Dečani: Crkva je izvor ponosa Prizrena i treba da je poštuju svi
Večeras je usledila reakcija manastira Visoki Dečani. Konstatuju da je reč o članku koji pogrešno predstavlja istoriju crkve Presvete Bogorodice Ljeviške.
„Nažalost, uprkos pozitivnom izveštavanju o pravoslavnom hrišćanskom Božiću na Kosovu i pozitivnim božićnim čestitkama glavnih kosovskih političkih lidera, novinski portal Koha, nekada poznat po profesionalnom novinarstvu, sada je postao medij koji često objavljuje jednostrane, pseudo-istorijske tekstove koji podstiču etničku i versku mržnju, posebno protiv Srpske Pravoslavne Crkve“, poručili su.
Iz Visokih Dečana navode da je važno napomenuti da je crkva Bogorodice Ljeviške, prvobitno kasnoistočnorimska, vizantijska crkva iz 11. veka, podignuta u čast Bogorodice Milostive.
„Dotrajala (crkva), rekonstruisana je u 14. veku od strane srpskog kralja Stefana Milutina, koji je dodao značajne karakteristike, dajući joj sadašnju strukturu sa pet kupola“, naveli su.
Iz Visokih Dečana navode da je istorija crkve dobro dokumentovana u srednjovekovnoj i modernoj istorijskoj i umetničkoj literaturi, sa opsežnom listom izvora koji to potvrđuju.
Tokom srednjeg veka, dodaju, crkva je služila kao glavna eparhijska crkva za pravoslavne hrišćanske episkope, koji su govorili srpski jezik i bili povezani sa srpskom dinastijom Nemanjića, koja je imala prestonicu u Prizrenu.
Sa druge strane, iz Visokih Dečana podcrtavaju da ne postoje konkretni pisani dokazi „o bilo kakvim dardanskim etničkim crkvama“.
„Dardanija, kasnije Mezija, koje se pominju u rimskim hrišćanskim izvorima, bile su administrativne regije Carstva i nisu povezane isključivo sa modernim etničkim identitetima“, dodaju iz ovog manastira.
U reakciji navode i da je crkva od potpune obnove u 14. veku, zadržala dizajn kralja Milutina, iako je za vreme osmanske vladavine u 17. veku pretvorena u džamiju.
Tada je „korišćena za muslimanske molitve petkom i bila poznata kao Petka džamija (ili Crkva Svete Petke – Shentje Prempte na albanskom). Dakle, ovaj naziv nema veze sa prvim imenom crkve, već sa džamijom“, konstatovali su.
Ovaj verski objekat je ponovo pretvoren u crkvu nakon balkanskih ratova 1912-1913 i oslobođenja od osmanske vlasti.
„Pronađene su mnoge freske sa srpskim natpisima i (crkva) nastavlja da funkcioniše kao pravoslavna crkva i istorijsko sedište srpsko-pravoslavnih episkopa na Kosovu“, podcrtali su iz Visokih Dečana.
Konstatuju da složena vizantijska i srpska istorija ove crkve ne opravdava poricanje njenog sadašnjeg identiteta kao UNESCO-va svetska baština koja pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, registrovana pod istorijskim imenom Presveta Bogorodica Ljeviška (od njenog starijeg grčkog imena Eleusa).
Ova crkva je izvor ponosa Prizrena i treba da je poštuju svi
Sa druge strane, navode da objavljivanje „istorijski pristrasnih i nekompetentnih tekstova koji generišu pogrešne informacije i negiraju identitet onih koji veruju u ovu svetu crkvu ne samo da je duboko uvredljivo, već i podriva profesionalno novinarstvo i podstiče etničku i versku netrpeljivost“.
„Štaviše, ova crkva je pretrpela velika oštećenja tokom masovnih nereda kosovskih Albanaca 2004. godine, kada su izgrednici uneli burad zapaljenog katrana, oštetivši srednjovekovne freske i crkveni zvonik“, podsećaju i iz Visokih Dečana.
Istovremeno navode da su sve ostale pravoslavne crkve u Prizrenu spaljene i oskrnavljene, a da je većina u međuvremenu obnovljena.
Navode da je osnova svakog demokratskog društva poštovanje različitih verskih i kulturnih identiteta, koji u svom univerzalnom značenju pripadaju svim narodima Kosova, Evrope i celog sveta.
„Mediji koji šire lažne vesti i indirektno podstiču etničko nasilje i sektaštvo su štetni po Kosovo i ističu potrebu za dugoročnom zaštitom srpskog pravoslavnog nasleđa u regionu“, podcrtali su iz Visokih Dečana.